Του Kevin Maurer research scholar rank of Meyer Freifechter Guild
και του Γεώργιου Ε. Γεωργά fecther rank of Meyer Freifechter Guild
Στις μέρες μας έχουμε μια μεγάλη βιβλιογραφία αλλά και πολλές πληροφορίες για τις συντεχνίες των ξιφομάχων του 15ου -17ου αιώνα της Γερμανικής σχολής οπλομαχίας, όμως στερούμαστε από πληροφορίες για τους ξιφομάχους που δεν άνηκαν σε αυτές τις ονομαστές συντεχνίες. Μια ομάδα αυτών των ξιφομάχων ήταν οι θρυλικοί Ελεύθεροι ξιφομάχοι (όπως καλούσαν τους εαυτούς τους ) που ίδρυσαν μια αυτόνομη συντεχνία και ήταν φορείς του ελευθέρου πνεύματος και τις ελεύθερης βούλησης, στην Ευρώπη της αναγέννησης.
Ο Andres Pauernfeindt (σωματοφύλακας του καρδινάλιου Matthäus Lang von Wellenburg )
Οι Ελεύθεροι ξιφομάχοι που στα Γερμανικά ονομάζονται Freifechter ή Federfechter (Freifechter von der Feder zum Greifenfels) ήταν μια συντεχνία ξιφομάχων που ιδρύθηκαν γύρο στα 1570 στη Πράγα. Από τις αρχές της ίδρυσης τους είχαν καλή φήμη ως εξαιρετικοί ξιφομάχοι, ωστόσο είχαν μια έχθρα με τη συντεχνία των Αδελφών Μαρξ (Marx brothers) που από την αρχή του αιώνα ήταν οι μοναδικοί φορείς αυτών που ήξεραν να ξιφομαχούν και να δίνουν πιστοποιήσεις. Η άνοδο της συντεχνίας των Ελεύθερων ξιφομάχων ήταν τόσο ραγδαία που μόλις 5 χρόνια μετά την ίδρυση τους, στο καλεστήκαν στο Δημοτικό Συμβούλιο της Φρανκφούρτης παρόλο την αντίδραση της συντεχνίας των Αδελφών Μαρξ(που είχαν την έδρα τους εκεί) και στις 7 Μαρτίου του 1607 αναγνωρίστηκαν επίσημα από τον αυτοκράτορα Rudolf II της Αγίας Ρωμαϊκής Γερμανικής αυτοκρατορίας. Αύτη η αναγνώριση ήταν απλά τυπική αφού η φήμη τους ήταν τεράστια σε όλη την αυτοκρατορία.
Το οικόσιμο των Ελεύθερων ξιφομάχων
Πολλοί από αυτούς του ξιφομάχους ταξίδευαν σε όλη την αυτοκρατορία, αλλά και πέρα από τα σύνορα της και μάθαιναν ή δίδασκαν τη τέχνη της οπλομαχίας. Έτσι με τα ταξίδια τους εμπλούτισαν τις τεχνικές τους με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να γράψουν εγχειρίδια οπλομαχίας. Οι πιο γνωστοί Ελεύθεροι ξιφομάχοι που έγραψαν εγχειρίδια οπλομαχίας ήταν οι Andres Pauernfeindt (σωματοφύλακας του καρδινάλιου Matthäus Lang von Wellenburg ) , Joachim Meyer, Jakob Sutor, Sebastian Heussler και άλλοι. Από τις υπογραφές μερικών από αυτούς μπορούμε να καταλάβουμε ότι κατείχαν και εξασκούσαν την Ιπποτική τέχνη. Για παράδειγμα ο Sebastian Heussler το 1626 έκδωσε ένα βιβλίο για τη τέχνη του rapier και του dagger έχοντας επιρροές από την Ιταλική σχολή οπλομαχίας. Ο Sebastian Heussler καλεί τον εαυτό του ως πολεμιστή (Kriegsmann) και Ελεύθερο ξιφομάχο (Freifechter).
Ο Άγιος Βίτος (τιμάται και απο την Ορθόδοξη εκκλησία )
Ένα άλλο στοιχείο που έχουμε να υπογραμμίσουμε για τους Ελευθέρους ξιφομάχους είναι πως καλούσαν τους εαυτούς τους ως ‘Μαθητές’, ενώ πολλοί από αυτούς σχετίζονταν επίσης με εμπορικές συντεχνίες αλλά και τις συντεχνίες τεχνητών. Για αυτό όμως που ήταν σχετίζονταν οι πιο πολλοί από τους Ελευθέρους ξιφομάχους, ήταν με τη τέχνη των γραφέων και αυτό ήταν πολύ σημαντικό, γιατί εκείνη την εποχή οι γραφείς ήταν οι φορείς της γνώσης των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων αλλά και των αλχημιστών που ήταν θα λέγαμε και οι πρώτοι ‘επιστήμονες’.
Οι αδελφοί Γκριμ
Κανείς δε ξέρει από πού πήραν το όνομα τους, ωστόσο πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι σχετίζονται με τον Άγιο Βίτο που στις εικόνες του παρουσιάζετε κρατώντας ένα φτερό. Οι γνωστοί για τα παραμύθια τους αδελφοί Γκριμ στο βιβλίο τους Deutsches Wörterbuch (Γερμανικό λεξικό) που το εκδώσαν το 1834 γραφούν ότι οι γραφείς είχαν ένα έθιμο να τοποθετούν ένα φτερό στο καπέλο τους για δηλώσουν την ιδιότητα τους, συνεπώς το οικόσημο που τους δόθηκε από τον αυτοκράτορα Rudolf II που δείχνει δυο χέρια να κρατούν ένα φτερό , δηλώνει ξιφομάχους που ταυτόχρονα ήταν και επαγγελματίες γραφείς. Κοντολογίς μορφωμένοι.
Ο Johann Baptist Fischart
Όμως τι άλλο μπορεί να δηλώνει το φτερό (feder);
Ο Johann Baptist Fischart συγγραφέας σατυρικών έργων και εκδότης γράφει στο Gargantua (282a) :
‘darumb hat allein unter den göttern Mercurius ein hütlin auf und darzu als ein guter federfechter federn drauf’ δηλαδή ‘από όλους τους θεούς, ο Ερμής είναι ο μόνος που φορά καπέλο και σαν καλός Ελεύθερος ξιφομάχος, επιδείκνυε τα φτερά σε αυτό’
Και στο (188ab) συνεχίζει : ‘schreib mit dinten’ so sicht wie blut, ‘die feder’ must ihm oben schweben und solt es kosten sein junges leben’ δηλαδή ‘γράψε με το μελάνι που μοιάζει με αίμα, το φτερό (με άλλη ερμηνεία η πέννα) πρέπει να κυριαρχεί πάνω από αυτόν, ακόμα κι αν του κοστίσει τη ζωή.’
Το όνομα Federfechter έχει επίσης την ερμηνεία αυτού που ξιφομαχεί με γρήγορους ξιφισμούς σαν να καλλιγραφεί.
Για τους Ελευθέρους ξιφομάχους επίσης παίρνουμε πληροφορίες από τη δουλειά του του J.P. Rissler στο έργο του Alsatia που εκδόθηκε το 1853. Γράφει λοιπόν ότι το 16ο αιώνα υπήρχαν κάποιοι ξιφομάχοι που ονομάζονταν Ελεύθεροι ξιφομάχοι, ταξίδεψαν στην ελεύθερη πόλη του Στρασβούργου και ζήτησαν από το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης να ιδρύσουν σχολή ξιφασκίας. Σαν το παραπάνω περιστατικό συναντάμε σε πολλά ιστορικά βιβλία, ωστόσο υπήρχαν και Ελεύθεροι ξιφομάχοι που ζούσαν σε μια συγκεκριμένη πόλη, δίδασκαν άλλους και δε ταξίδευαν συχνά ή και καθόλου. Από τον ίδιο συγγραφέα τον J.P. Rissler στη σελίδα 184 του ίδιου βιβλίου παίρνουμε τη παρακάτω πληροφορία:
‘Το Σάββατο 4 Νοεμβρίου του 1559,εμφανηστηκε μπροστά στους άρχοντες της πόλης του Στρασβούργου ο Conrad Mendeler από την Ulm ο οποίος ήταν Γουναράς και Ελεύθερος ξιφομάχος’
Οικόσιμο της Αδελφότητας του Αγίου Μάρκου
Εδώ έχουμε μια εκπληκτική πληροφορία διότι η συντεχνία των Γουναράδων ήταν το άλλο όνομα (ή είχαν σχέσεις με) της συντεχνίας των Αδελφών Μαρξ ( ή αλλιώς της αδελφότητας του Αγίου Μάρκου), δηλαδή των φυσικών αντιπάλων των Ελεύθερων ξιφομάχων!
Όμως εδώ υπάρχει ένα παράδοξο γιατί αν δούμε τους προστάτες άγιους των δυο συντεχνιών είναι διαφορετικοί. Ο προστάτης άγιος των Γουναράδων (Kürschner) ήταν ο Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής, ενώ ο προστάτης άγιος της αδελφότητας του Αγίου Μάρκου ήταν ο απόστολος και Ευαγγελιστής Μάρκος. Ωστόσο η αδελφότητα του Αγίου Μάρκου σχετίζονταν με πολλές εμπορικές συντεχνίες που είχαν άλλου προστάτες άγιους.
Ο Mendeler ονομάζει τον εαυτό του Γουναρά και Ελεύθερο Ξιφομάχο, που αφήνει μια υπόνοια ότι το ‘Γουναράς’ να είναι το όνομα που υποδηλώνει το βαθμό του στη αδελφότητα ή ότι το Ελεύθερος ξιφομάχος ήταν βαθμός της αδελφότητας.
Από την άλλη πλευρά για να έπαιρνε κάποιος το τίτλο του Ελευθέρου ξιφομάχου έπρεπε να περάσει κάποιες δοκιμασίες. Πληροφορίες παίρνουμε από το άρθρο του 1589 στο Sebastian Munsters Cosmographi από τη συλλογή του C. Amberger, που γράφει ότι οι Ελεύθεροι ξιφομάχοι, πιστοποιούνταν μετά από δοκιμασίες στο φεστιβαλ του φθινοπώρου στη Φρανκφούρτη. Αυτή η δοκιμασία σχετίζονταν με τη δοκιμασία του μακριού σπαθιού που είχαν οι Αδελφοί Μαρξ. Η πληροφορία για τη δοκιμασία έρχεται από το βιβλίο του Α. Γκαζίανη με τίτλο ‘Οπλομαχητική’ που εκδόθηκε το 1938, μας δίνει πληροφορίες για τη Αδελφότητα του Αγίου Μάρκου αλλά και για τη δοκιμασία:
‘Η εταιρία αυτή απηγόρευεν εις οιονδήποτε να εξασκή το επάγγελμα του οπλοδιδασκαλου, εκτός εάν υπέκειτο εις ωρισμένη εξέτασιν. Η εξέτασις αυτή συνίστατο εις το να συναντηθή εις οπλομαχητικόν αγώνα ο εξεταζόμενος, πρώτον με τον αρχηγόν και κατόπιν με πέντε εκ των επίλεκτων μελών της εταιρίας. Είναι όμως φανερόν ότι οι πλειστοί των προσερχόμενων εφονεύοντο, διότι τόσον ο αρχηγός όσον και τα πέντε μέλη, ήταν από τους ικανώτερους και επιδεξιώτερους των οπλομάχων της εταρείας και αν κατά τύχην διέφευγε του ενός, θα εφονεύετο υπό των επόμενων.’ Και αλλού συνεχίζει :
‘ Η απονοή του διπλώματος του οπλοδιδασκάλου εγένετο εις μεγάλη δημόσιαν εορτήν. Ο μέλλων οπλοδιδάσκαλος ίστατο απένατι του αρχηγού της εταιρείας με το ξίφος ανα χείρας, ενώ ο αρχηγώς εκτύπα αυτόν εις τα ισχία κηρύσσων αυτόν ‘αξιον’.
Όμως ήταν ίδια η δοκιμασία των Ελεύθερων ξιφομάχων με την Αδελφότητα του Αγίου Μάρκου;
Αν επανέλθουμε πάλι το Alstia θα βρούμε μια άλλη πληροφορία. Το έτος 1559, ο Georg Oswald Gernreich, ένας μαθητής από τη Nurnberg, ο οποίος ήταν και Ελεύθερος ξιφομάχος έγραψε ένα ποίημα που έλεγε:
‘Ο Θεός και όλοι οι Μαθητές είναι Φίλοι
Ενώ εκείνη της Αδελφότητας του Αγίου Μάρκου και όλοι οι Γουναράδες, είναι εχθροί.’
Φυσικά η Αδελφότητα του Αγίου Μάρκου δε το άφησε έτσι, διαμαρτυρήθηκε στις αρχές της πόλης και ο μαθητής τιμωρήθηκε. Άρα βλέπουμε ότι η αδελφότητα του Αγίου Μάρκου είχε περισσότερη επιρροή στις αρχές από ότι οι ‘Μαθητές’.
Από ένα απόσπασμα του Codex I 625 που γράφτηκε το 1491, παίρνουμε πληροφορίες για τους κανονισμούς μιας σχολής ξιφασκίας. Σε αυτό φαίνεται πως πιστοποιούνταν.
‘ Από τις Αρχές των Ελεύθερων ξιφομάχων
Από εδώ και πέρα, ένας Ελεύθερος ξιφομάχος θα μπορεί να πιστοποιήσει
Έναν Ελεύθερο ξιφομάχο.
Έτσι θα μπορεί να ιδρύσει σχολή, όμως για να γίνει αυτό πρέπει να περάσει τη δοκιμασία. Επίσης πρέπει να περιμένουμε να έχει την ελεύθερη βούληση που έχουν όλοι οι Ελεύθεροι ξιφομάχοι, είτε θέλει να γίνει πιστοποιημένος δάσκαλος του μακριού σπαθιού ή όχι.’
Από την ημερομηνία της παραγράφου καταλαβαίνουμε ότι τη περίοδο αυτή οι Ελεύθεροι ξιφομάχοι υπήρχαν, και πιστοποιούνταν από την Αδελφότητα του Αγίου Μάρκου. Άρα καταλαβαίνουμε ότι η δοκιμασία ήταν ίδια.
Ο αυτοκράτορας Rudolf II της Αγίας Ρωμαϊκής Γερμανικής αυτοκρατορίας
Από το I 625 Codex καταλαβαίνουμε ότι υπήρχε μια ιεραρχία που δήλωνε ότι η Αδελφότητα του Αγίου Μάρκου ήταν ανώτεροι των Ελεύθερων ξιφομάχων. Αυτό όμως δε κράτησε πολύ. Το 1570 στη πόλη του Μέκλενμπουργκ οι Ελεύθεροι ξιφομάχοι ή αλλιώς οι Ελεύθεροι ξιφομάχοι του φτερού, ενωθήκαν και δημιούργησαν το δικό τους οικόσημο δηλώνοντας έτσι την ανεξαρτησία τους και την ελευθερία τους. Εκεί ο ίδιος ο πρίγκιπας της αυτοκρατορίας υποσχέθηκε να τους υποστηρίξει. Όμως αυτό δεν έγινε νωρίς αλλά το 1607 που ο αυτοκράτορας Rudolf II τους αναγνώρισε επίσημα στη Πράγα.
Μέρος της αναγνώρισης ήταν να δίνουν πιστοποίηση σε υποψήφιους δάσκαλους του μακριού σπαθιού. Αυτό δεν ήταν τυχαίο γιατί η Πράγα δεν είχε κανέναν δάσκαλο της Αδελφότητας του Αγίου Μάρκου εκείνη την εποχή. Άρα συμπεραίνουμε ότι ακόμα και τότε η Αδελφότητα του Αγίου Μάρκου ήταν ανώτερη από τους Ελευθέρους ξιφομάχους. Αυτό αποδεικνύετε από ένα άρθρο των Ελεύθερων ξιφομάχων που χρονολογείτε από το 1610:
‘Όταν ένας δάσκαλος του μακριού σπαθιού έρθει στη πόλη, και υπάρχει σχολή Ελευθέρου ξιφομάχου εκεί, πρέπει ο δάσκαλος των Ελεύθερων ξιφομάχων να παραχωρήσει τη θέση του στο νεοφερμένο.’
Και συνεχίζει αλλού
‘Όταν ένας δάσκαλος του μακριού σπαθιού ή ένας Ελεύθερος ξιφομάχος, προτείνει κάποιον για να γίνει δάσκαλος, τότε πρέπει μέσα σε δυο χρόνια το πολύ τρία να παρουσιαστεί στη Πράγα και να γίνει δάσκαλος του μακριού σπαθιού.’
Αυτό μας δίνει τη πληροφορία ότι ένας Ελεύθερος ξιφομάχο είχε τη δυνατότητα εκείνη την εποχή να ονομάσει κάποιον δάσκαλο. Όμως ο δάσκαλος έπρεπε να πάρει έναν όρκο. Το παρακάτω απόσπασμα μας δίνει κάποιες σημαντικές πληροφορίες:
‘Όταν ένας δάσκαλος του μακριού σπαθιού έρθει στη πόλη, η ζει εκεί, και παρατηρήσει ότι εκεί υπάρχει σχολή άτεχνων ξιφομάχων (ξιφομάχοι του αγκώνα) που παίρνουν τη τέχνη της οπλομαχίας πολύ ελαφριά και ο αρμόδιος έχει αμελήσει τον στόχο του να γίνει δάσκαλος, τότε ο δάσκαλος έχει το δικαίωμα να αναγκάσει τον αρμόδιο να γίνει Ελεύθερος ξιφομάχος πρώτα και μετά από τρία χρόνια να ταξιδέψει στη Πράγα και να τεθεί στη δοκιμασία για να γίνει δάσκαλος του μακριού σπαθιού.’
Είναι ενδιαφέρον ότι για να γίνει κάποιος δάσκαλος, έπρεπε πρώτα να γίνει Ελεύθερος ξιφομάχος. Έτσι υποθέτουμε ότι πόλοι ξιφομάχοι που δίδασκαν δεν είχαν φτάσει καν στο επίπεδο των Ελεύθερων ξιφομάχων που τους ονόμαζε Winckelfechter δηλαδή ξιφομάχους του αγκώνα δηλαδή άτεχνους.
Με τις παραπάνω πληροφορίες μπορούμε να καταλάβουμε τι ήταν οι περίφημοι Ελεύθεροι ξιφομάχοι. Ήταν φημισμένοι πολεμιστές αλλά και συγγραφείς εγχειρίδιων οπλομαχίας και όχι μονό. Άλλοι ήταν σωματοφύλακες ευγενών και πριγκίπων. Άλλοι ήταν απλοί έμποροι όπως υποδηματοποιοί και μαχαιροποιοί. Άλλοι πάλι ήταν μαθητές.
Η θέση τους στη ιστορία είναι φανερή, ο ρόλος τους στις πολεμικές τέχνες εμφανέστατος, καθώς και οι κοινωνικές τους θέσεις. Φαίνεται πως κάποιοι άνθρωποι που πιέζονταν από κάποιους άλλους κατάφεραν να δημιουργήσουν μια συντεχνία από ετερογενές κοινωνικά στρώματα, να αδελφοποιηθούν και να αντιδράσουν στο καθεστώς που επικρατούσε και έλεγχε τη διδασκαλία της τέχνης της οπλομαχίας.
Πριν τη δημιουργία της συντεχνίας του ο βαθμός του Ελευθέρου ξιφομάχου χρησιμοποιούνταν για εκατό περίπου χρόνια δηλώνοντας το επίπεδο τους στη Γερμανική σχολή ξιφασκίας.
Το ότι ήταν αρχικά μέλη της συντεχνίας των Αδελφών Μαρξ δηλώνει ότι ήταν ένας βαθμός που ίσχυε. Ίσως να μη δήλωνε τότε ότι ήταν ορκισμένοι δάσκαλοι της ξιφασκίας, ωστόσο ήταν σε υψηλή θέση στην αδελφότητα.
Όταν πια κατάφεραν να ενωθούν και να δημιουργήσουν τη συντεχνία των Ελεύθερων ξιφομάχων ή των Ελεύθερων ξιφομάχων του φτερού, έδωσαν πολλούς τίτλους σε αυτό που έκαναν που ο πιο δημοφιλές είναι ‘Ελεύθερος ιπποτικός και ευγενής’. Αυτό δηλώνει την ελευθερία βούλησης και το ελεύθερο πνεύμα ενός ξιφομάχου που παντρεύετε με τα ιπποτικά ιδεώδη και δίνει ως καρπό την ευγενική καρδία.
Το αξιοθαύμαστο όμως είναι ότι ενώ στην αρχή αποσχιστήκαν από την Αδελφότητα του Αγίου Μάρκου και έγιναν άσπονδοι εχθροί, στο τέλος κατάφεραν οι σχέσεις τους να εξομαλυνθούν και να αναγνωρίσουν από την αυτοκρατορία. Ίσως αυτό να είναι ένα μήνυμα από το παρελθόν που θα πρέπει να το ακούσουμε και εμείς.
Ακαδημία Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών 