Toυ Κώστα Δερβένη, πρόεδρου του Παμμάχου
Πάμμαχον – τι σημαίνει η λέξη;
Από το 1999, χρησιμοποιώ τον όρο «πάμμαχον» αναφερόμενος στις πολεμικές τέχνες, συμπεριλαμβανομένου και της μεθόδου εσωτερικής πειθαρχίας που εκφράζει η ατραπός των πολεμικών τεχνών. Δεν είναι τυχαία η επιλογή αυτή, μια και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ακριβώς τον όρο «πάμμαχον» χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι πρόγονοι μας για τις πολεμικές τέχνες, αφού γνώριζαν καλώς τη διαφορά μεταξύ των πολεμικών τεχνών και των αθλημάτων μονομαχίας. Πέρα όμως από την ιστορική και τεκμηριωμένη χρήση της λέξης μέχρι και την παλαιοχριστιανική εποχή, είναι σαφές, τόσο για τους μαθητές των πολεμικών τεχνών όσο και για φιλολόγους, ότι οι λέξεις «μάχαιρα» και «μάχη» αναφέρονται στην ίδια ρίζα «μαχ». Έτσι, στην ουσία, η λέξη «μάχη» περιγράφει την πολεμική αντιπαράθεση με όπλα κοντινής εμβέλειας (τουτέστιν μαχαίρι, σπαθί, κοντάρι, λόγχη, ρόπαλο, κλπ.), καθώς και την (σημαντική και στην εποχή μας) άοπλη άμυνα εναντίον των φονικών αυτών όπλων. Μια ερμηνεία λοιπόν της σύνθετης λέξης «πάν-μαχον», θα μπορούσε να ήταν «ολική μάχη» – αλλά όπως θα δούμε δεν περιορίζεται εκεί.
Οι Πολεμικές Τέχνες και τα Αθλήματα Μονομαχίας
Όσοι έχουν περάσει μια στοιχειώδη ενασχόληση με τα μαχητικά αθλήματα και τις πολεμικές τέχνες, γνωρίζουν σαφέστατα ότι άλλο πράγμα το ένα, και άλλο το άλλο. Ένα μαχητικό άθλημα αναφέρεται εξ’ ορισμού στην αθλητική αντιπαράθεση δύο ατόμων, μια αθλητική μονομαχία αν θέλετε, όπου κύριο μέλημα είναι η ασφάλεια των δύο μονομάχων. Πάρτε για παράδειγμα την πάλη, το ταεκβοντό, το τζούντο, την πυγμαχία – εξ ορισμού οι επικίνδυνες τεχνικές απαγορεύονται. Οι αντίπαλοι σαφέστατα δεν μπορούν να επιτεθούν στα μάτια ή στα γεννητικά του αντιπάλου (ούτε θέλουν!), δεν μπορούν να του ξεσκίσουν τις σάρκες με τα δόντια τους, και δεν μπορούν να επιτεθούν στην σπονδυλική στήλη και το κρανίο με επικίνδυνα χτυπήματα και αγκιστρώσεις. Δεν είναι σκοπός τους ο θάνατος ή η αναπηρία του αντιπάλου. Στην μάχη όμως, ιστορικά, όλα τα προαναφερόμενα, δυστυχώς, συμβαίνουν τυπικά – όταν μάχεται κανείς για τη ζωή του, δεν έχει όρια. Τόσο λοιπόν ο τρόπος εκπαίδευσης, όσο και η εφαρμοσμένη κινησιολογία, διαφοροποιούν εξ’ ανάγκης τις πολεμικές τέχνες από τα μαχητικά αθλήματα, και πάντα ήταν έτσι. Ο λόγος που αναπτύχθηκαν οι πολεμικές τέχνες ήταν, εξ αρχής, η αντιμετώπιση της λεπίδας (και άλλων επικίνδυνων όπλων) στη μάχη, ενώ τα αθλήματα μονομαχίας ως αναίμακτος τρόπος προπόνησης στην ταχύτητα, τη δύναμη, την τεχνική, την ακρίβεια, το συγχρονισμό, και όλα τα λοιπά στοιχεία που απαιτούνται για την εφαρμογή των πολεμικών τεχνών.
Τι καθορίζει μια πολεμική τέχνη, και πως πρακτικά διαφοροποιείται από τα αθλήματα μονομαχίας; Υπάρχουν τρεις σαφείς διαφορές:
Τι μας συμβαίνει όταν δίνουμε μάχη για τη ζωή μας
Η Διαφορά (1) είναι σαφής, με μόνο αξιοσημείωτο επιπλέον στοιχείο ότι, εξ ορισμού πια, οι πολεμικές τέχνες αναφέρονται στην αντιμετώπιση περισσότερου του ενός αντιπάλου – τα μαχητικά αθλήματα όχι. Συνεχίζοντας την ανάλυση με τη Διαφορά (2), βλέπουμε ότι, σε κάποιες βιολογικές αντιδράσεις, δεν έχουμε εξελιχθεί πολύ περισσότερο από τους πιθήκους προγόνους μας. Στα στάδια, λόγου χάρη, που ένας άνδρας είναι εξαγριωμένος, αλλά δεν έχει αποφασίσει ακόμη να επιτεθεί στον τυχόντα αντίπαλο του, παρατηρούνται τα εξής «συμπτώματα»:
- Οι ώμοι, ο λαιμός και το κεφάλι ανασηκώνονται (για να φαίνεται πιο ογκώδης στον αντίπαλο – το ίδιο κάνουν οι γάτες )
- Το πρόσωπο κοκκινίζει και παρατηρούνται σπασμοί
- Τα χείλια ανοίγουν για να επιδειχθούν τα δόντια (όπως κάνουν τα σκυλιά)
- Η αναπνοή είναι γρήγορη και ρηχή (προς υπεροξυγόνωση)
- Σταγόνες ιδρώτα εμφανίζονται στο πρόσωπο και τον λαιμό
- Επίμονο βλέμμα
- Μεγάλες δυνατές κινήσεις
- Χειρονομίες και βρισιές
- Προσπάθειες να σπάσει διάφορα αντικείμενα ή να χτυπήσει τοίχους, κλπ
- Συνειδητή τεχνητή προσποίηση (ξαφνικά γίνεται απόλυτα συνεργάσιμος, κλπ)
Από τη στιγμή όμως που πραγματικά αποφασίζει να επιτεθεί, θα παρατηρηθούν τα εξής συμπτώματα:
- Το πρόσωπο ασπρίζει (κατά τη διάρκεια συμπλοκής το αίμα φεύγει από την επιδερμίδα και πηγαίνει στους μεγάλους μυς και στα εσωτερικά όργανα, για να τα ενισχύσει και να τα προστατέψει)
- Τα χείλη και το στόμα θα κλείσουν
- Η αναπνοή είναι γρήγορη και βαθιά
- Αλλαγή στάσης, οι ώμοι πέφτουν και η ισορροπία πάει στα δάχτυλα των ποδιών. Το σώμα «κάθεται» και συσπειρώνεται. Το βάρος πάει από πόδι σε πόδι.
- Το σαγόνι κατεβαίνει, για να προστατευθεί ο λάρυγγας
- Τα φρύδια σουφρώνουν, για να προστατέψουν τα μάτια και να δίνουν μικρότερο στόχο
- Τα χέρια κλείνουν σε γροθιές από μόνα τους. Πολλές φορές ασπρίζουν οι κόμβοι από την ένταση.
- Κινούμενο βλέμμα – ψάχνει για στόχο
- Μονοσυλλαβικές απαντήσεις, καθώς ενεργοποιείται το πρωτόγονο μέρος του εγκεφάλου (ο επιχείλιος λοβός) για μάχη
Χωρίς προηγούμενη νευρολογική και νοητική επεξεργασία, δεν έχουμε και ιδιαίτερη επιλογή για το αν θα εκδηλώσουμε τις αντιδράσεις αυτές ή όχι, μια και έτσι μας έχει προγραμματίσει η φύση. Μάλιστα, μπορούμε να αναφερθούμε στην στάση αυτή που εκλαμβάνει το σώμα υποσυνείδητα κατά τη διεξαγωγή συμπλοκής σαν η «φυσική μας επιθετική στάση.» Οι εκδηλώσεις αυτές παρατηρούνται σε σκύλους, γάτους, πιθήκους, γορίλες – και σε μας. Μπορεί φυσικά κανείς να ελέγξει τις σωματικές αντιδράσεις της μάχης, αφού διαφέρουμε από τα άλλα ζώα στον βαθμό της πειθαρχίας και στη λογική μας, αλλά μόνο μετά από αρκετή και συνειδητή άσκηση και προσπάθεια. (Πρέπει δηλαδή το λογικό μέρος του εγκεφάλου μας, τα πρόσθια εγκεφαλικά κυστίδια και η λογική μας, να επιβληθεί επάνω στο ασυνείδητο μέρος του νου μας, που εστιάζει στο αυτόνομο νευρικό σύστημα και τον επιχείλιο λοβό.)
Με όρθιο κορμί δαμάζουμε το εσωτερικό αγρίμι
Τώρα, η σκέψη ότι η πιο αποτελεσματική πολεμική τέχνη, θα ήταν αυτή που πατούσε επάνω στα αχνάρια αυτών των φυσικών σωματικών μας αντιδράσεων, δεν είναι ανόητη. Έτσι, ένα άθλημα μονομαχίας όπως το κικ-μπόξιγκ, όπου η εκτέλεση των τεχνικών και η θέση του σώματος βαδίζουν επάνω στα πρότυπα των φυσικών μας αντιδράσεων στη μάχη, θα έπρεπε να ήταν ότι καλύτερο σαν πολεμική τέχνη. Όμως στην πράξη, και κάτω από καταστάσεις πραγματικής μάχης, δεν συμβαίνει αυτό. Τουναντίον, εδώ και τουλάχιστον 10,000 χρόνια (τόσο μας πάει πίσω το αρχαιολογικό αρχείο), οι ασκούμενοι με τις πολεμικές τέχνες εμμένουν στην όρθια στάση. Γιατί συμβαίνει αυτό;
α) Ο πρώτος λόγος είναι, όπως αναφέραμε, η πιθανή ύπαρξη πανοπλίας.
Όταν φοράει κανείς πανοπλία (ή όταν φέρει σύγχρονο στρατιωτικό οπλισμό), το κέντρο βάρος μεταφέρεται προς τα πάνω. Ο μαχητής πρέπει να κρατάει το σώμα του κατακόρυφο για να μην χάσει τον έλεγχο της ισορροπίας του. Η στάση «βαραίνει», και μεταφέρεται ποσοστό του βάρους εν κινήσει από τα δάχτυλα στις φτέρνες. Απαραίτητα, η στάση του μαχητού πρέπει να είναι πιο ανοικτή για τους ίδιους λόγους, και γι αυτό παρατηρούνται οι βαθιές στάσεις στις παραδοσιακές πολεμικές τέχνες της ανατολής, αλλά και του αρχαίου κόσμου.
Ωραία, θα πείτε. Τι σχέση έχουν αυτά με μας; Οι πανοπλίες ήταν κάτι από το παρελθόν, έτσι δεν είναι; Ούτε κατά διάνοια. Οι στολές που φοράνε σήμερα οι αστυνομικοί και οι στρατιωτικοί είναι μια ένδειξη του τι μέλλει γενέσθαι μέσα σε μια δεκαετία το πολύ. Αφού τα ηλεκτρονικά κυκλώματα δύνανται να αχρηστευθούν από μια δυνατή έκδοση ηλεκτρομαγνητικού παλμού, ή από συγκεντρωμένη ακτίνα (και τέτοια είδους όπλα είναι υπό κατασκευή), οι στρατιώτες του μέλλοντος θα κάνανε μάχη λίγο πολύ σαν τους αντίστοιχους τους του 15ου και 16ου αιώνα. Θα υπάρξουν βέβαια και πυροβόλα όπλα και τα εκρηκτικά, αλλά η μηχανική των υλικών θα φροντίσει να υπάρχουν και αντίστοιχες πανοπλίες για τους στρατιώτες. Ο πόλεμος του μέλλοντος θα γίνει κατά πολύ μεγαλύτερο βαθμό σώμα με σώμα απ’ ότι γίνεται σήμερα, σε προσομοίωση της μεσαιωνικής μάχης. Αν μη τι άλλο, σίγουρα η μάχη με πανοπλία είναι ήδη, και θα γίνει περισσότερο, απαραίτητο στοιχείο για τις δυνάμεις της αστυνομίας και της καταστολής εξεγέρσεων.
Έχουμε εξακριβώσει λοιπόν ότι οι τεχνικές των λεγομένων παραδοσιακών πολεμικών τεχνών προήλθαν από την μάχη με πανοπλία, και έχουμε διασταυρώσει ότι έχουν ακόμη χρήση σήμερα, και απ’ ότι φαίνεται, θα χαίρουν μεγαλύτερης χρήσης στο μέλλον.
β) Ο δεύτερος λόγος είναι γιατί σκεφτόμαστε και με το σώμα μας.
Κάτι που οι αρχαίοι πολιτισμοί γνώριζαν εξ’ αρχής, και που η επιστήμη των τελευταίων πέντε χρόνων επιβεβαιώνει (βλέπετε microtubule theory, post-transplant personality effects, κλπ) είναι το εξής αξίωμα: σκεφτόμαστε με το σώμα μας. Μεγάλο μέρος του ασυνειδήτου νου κρύβεται μέσα στη συνοχή της λειτουργίας ομάδων κυττάρων του οργανισμού, φαινόμενο που αντικατοπτρίζεται τόσο στη παραδοσιακή Κινέζικη όσο και στην Ιπποκράτεια ιατρική θεώρηση. Οι αρχαίοι λαοί γνωρίζανε πολύ καλά τη διαφοροποίηση μεταξύ των αθλημάτων μονομαχίας και των απαιτήσεων του πεδίου μάχης, και, αν θέλει να δώσει κανείς φιλοσοφική προέκταση, των απαιτήσεων της ίδιας της ζωής. Καθώς κινείται κανείς με συγκέντρωση λοιπόν, είτε χορεύει, είτε δουλεύει σε οικοδομή, είτε ασκείται στις πολεμικές τέχνες, στην ουσία προγραμματίζει τον υποσυνείδητο του νου. Παρατηρείται λοιπόν το εξής φαινόμενο: οι μαχητικές τέχνες που στηρίζονται στην εκμετάλλευση της φυσικής επιθετικής στάσης του ατόμου, δύνανται να προκαλέσουν αντίστοιχη αλλαγή στην προσωπικότητα του ασκουμένου, καθιστώντας το άτομο πιο επιθετικό. (Η ως άνω φράση αποτελεί γενίκευση, βεβαίως, όχι κανόνα.) Η προκαλούμενη αυτή επιθετικότητα αποτελεί πρόβλημα τόσο στη διεξαγωγή μιας φυσιολογικής ζωής στην κοινωνία, όσο και στρατηγικό λάθος για τον πόλεμο, στην προσωπική μάχη, ακόμη και για άθλημα μονομαχίας. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πιο πετυχημένοι αθλητές των αθλημάτων μονομαχίας υιοθετούν συν το χρόνο πιο όρθια στάση, η οποία και επιτρέπει πιο γενικευμένη κίνηση .
Η συσχέτιση του τρόπου κίνησης κατά τη διάρκεια έντασης και συμπλοκής, με τη φιλοσοφία του εκάστοτε λαού και πολιτισμού, παρατηρείται στο ιστορικό και αρχαιολογικό αρχείο, ξεκινώντας από τα νεολιθικά χρόνια. Θα αναφερθούμε στην εσωτερική πειθαρχία των πολεμικών τεχνών εκτενέστερα αργότερα στο άρθρο – σε αυτό το σημείο, περιορίζομαι απλά στο να τονίσω τις ψυχολογικές καταβολές της κίνησης και του τρόπου εξαγωγής μάχης ή/και αθλητικής μονομαχίας γενικότερα.
Αποδεδειγμένο στη Μάχη
Αναφερόμενοι τώρα στη Διαφορά (3) (ότι μια πολεμική τέχνη πρέπει να είναι προϊόν έρευνας ανθρώπων που έχουν επιζήσει σε μάχη), που έχει άμεση σχέση με την προσπάθεια μας να αναβιώσουμε το πάμμαχον, έχουμε να πούμε τα εξής:
Είμαστε αρκετά τυχεροί, διότι εποχή μας σώζονται, σαν αρχαιολογικό και ιστορικό αρχείο, οι απόψεις και οι μέθοδοι αρχαιότερων πολιτισμών και λαών, τόσο για τα αθλήματα μονομαχίας (όπως η πάλη υποταγής), όσο και για τις πολεμικές τέχνες τις ίδιες. Το αρχείο αυτό είναι σημαντικό γιατί εκφράζει τις απόψεις ανθρώπων που συμμετείχαν σε μάχη δια μέσω των αιώνων, και έτσι γνώριζαν καλώς το τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια της. Επίσης σημαντικότατο είναι ότι οι πολεμικές τέχνες που τεκμηριώνονται σε αυτό το αρχαιολογικό και ιστορικό αρχείο παρουσιάζουν τρομερή ομοιότητα μεταξύ τους, που δεν είναι τυχαίο γεγονός. Οι αρχαίοι λαοί, καθώς και οι κοινωνίες του μεσαίωνα, αλλά και αυτοί της αναγέννησης, επέλεγαν σαφέστατα το τι είχε πραγματική αξία στη μάχη – η μόδα στις πολεμικές τέχνες είναι κατάλοιπο εποχών ειρήνης, και όχι πολέμου.
Το Πάμμαχον σήμερα στηρίζεται στην πολεμική τέχνη του 19ου αιώνα που διδασκόταν στα σχολεία της Ελλάδας μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο συγγραφέας έχει συγκεντρώσει αρχείο πληροφοριών για το πως ακριβώς ήταν αυτή η άσκηση, κάποιο μέρος των οποίων έχει δημοσιεύσει σε αυτή την ιστοσελίδα και τα σχετικά της βιβλία. Αλλά για να ολοκληρώσουμε την τέχνη, δεν έφτανε το αρχείο αυτό – έπρεπε να κοιτάξουμε πίσω στο απόμακρο παρελθόν και να ακολουθήσουμε την πορεία των πολεμικών τεχνών μέχρι τη σημερινή εποχή.
Ξεκινώντας λοιπόν την ανάλυση μας από το 2000 π.Χ., βλέπουμε ότι στους τάφους του Beni Hasan της Αιγύπτου, σώζονται πάνω από 300 παραστάσεις πάλης υποταγής, που μπορούν με κάποιο κόπο να αποκρυπτογραφηθούν από εμπειρογνώμονες. Αξιοσημείωτη είναι η διαχώρηση των παραστάσεων αυτών από αυτές που αντίστοιχα απεικονίζουν σκηνές πολέμου, επισημαίνοντας σε μας ότι σαφέστατα, τότε, οι άνθρωποι διαχώριζαν τις πολεμικές τέχνες από τα μαχητικά αθλήματα.
Από την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη παρομοίως σώζονται περίπου 120 παραστάσεις και αγάλματα που αναφέρονται στα αθλήματα μονομαχίας και στις πολεμικές τέχνες – και πάλι, στους εμπειρογνώμονες είναι εμφανής η διαφορά της μίας από την άλλη, καθώς και του τι ακριβώς συμβαίνει σε έκαστη παράσταση.
Από τη μεσαιωνική Ευρώπη σώζονται 85 εγχειρίδια μάχης, που είναι χρήσιμες προς καθορισμό των πολεμικών τεχνών της εποχής. Εγχειρίδια όπως του Talhoffer (1467, Γερμανία), Fiore de Liberi (1410, Ιταλία), George Silver (1595, Αγγλία) περιέχουν πληθώρα υλικού. Από τα πολλά εγχειρίδια αντλήσαμε περίπου 600 παραστάσεις προς ανάλυση και σύγκριση.
Όλες τις ως άνω παραστάσεις και πληροφορίες, τις συγκρίναμε τόσο με το γραπτό αρχείο (ξεκινώντας από τον 16ο μ.Χ. αιώνα), όσο και με το προφορικό αρχείο και τη προσωπική διδασκαλία αδιάσπαστων γενεαλογιών των Ανατολικών πολεμικών τεχνών (με τεκμηριωμένη ιστορία τουλάχιστον δύο αιώνων).
Όλα τα ως άνω επιπλέον, τα συγκρίναμε με το γραπτό αρχείο των εμπειρογνωμόνων του Α´ και του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς και με το προφορικό αρχείο και την προσωπική διδασκαλία αυτών των δασκάλων του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου (ή τους άμεσα μαθητές τους) που ήταν ζωντανοί και προσιτοί σε μας. Η γενεαλογία αυτή, η γνωστή σχολή του William Ewart Fairbairn, είναι σημαντικότατη για τον εξής λόγο: διατηρεί σαν αδιάσπαστη γενεαλογία τη διδασκαλία της ΒορειοΕυρωπαϊκής σχολής μάχης του 19ου αιώνα. Σήμερα, ο περισσότερος κόσμος έχει ξεχάσει ότι, στον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχε ακόμη ιππικό με λόγχες, οι αξιωματικοί χρησιμοποιούσαν το ξίφος τους έμπρακτα, και η μάχη στα χαρακώματα γινόταν με ξιφολόγχη και μαχαίρι. Και βέβαια, στη συνέχεια υπήρξε η γνωστή σχολή του Β Παγκοσμίου Πολέμου με επικεφαλής τον Fairbairnγια τον οποίο έχουν γραφτεί πολλά. Στο ίδιο πόρισμα, και με την ίδια διαδικασία, φτάσανε ανεξάρτητα και οι Ρώσοι στρατηγοί Viktor Spiridonov και Vasili Oshchepkov, εμπειροπόλεμοι του Α´ Παγκοσμίου Πολέμου και ιδρυτές του στρατιωτικού SAMOZ και του αθλητικού SAMBO αντίστοιχα, πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μπορούμε να πούμε ότι η Ρώσικη γενεαλογία είναι αδιάσπαστη, και ότι ποτέ δεν παράτησαν τις Ευρωπαϊκές πολεμικές τέχνες, απλά τις εμπλούτισαν με ανατολικές. Δεν είναι τυχαίες οι επιλογές τους, και γι αυτό και οι Ρώσοι, ακόμη και σήμερα, διδάσκουν στους στρατιώτες τους, λίγο πολύ την ύλη του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου χωρίς μετάλλαξη.
Παράδειγμα: Συγκριτικό τεχνικών από Ιταλία 1410 μ.Χ. (αριστερά) και Ιαπωνία 1650 μ.Χ. (δεξιά)
Αναπλάθοντας τη Μέθοδο
Μέσα λοιπόν από το τεράστιο αυτό αρχείο πολεμικών τεχνών και αθλημάτων μονομαχίας (που κάλυπτε χρονική διάρκεια 4000 ετών και συμπεριλάμβανε πολιτισμούς των ηπείρων της Ευρώπης, της Ασίας, της Βορείου Αμερικής, καθώς και της Αιγύπτου), εμείς οι σήμερα ενασχολούμενοι με το πάμμαχον, συγκρίναμε τις τεχνοτροπίες και διυλίσαμε κοινές τεχνικές και μεθόδους προπόνησης. Για παράδειγμα, βλέποντας παρόμοια τεχνική στην Αίγυπτο του 2000 π.Χ. και στην μεσαιωνική Γερμανία τον 16ο μ.Χ. αιώνα, βγάλαμε το συμπέρασμα ότι η εν λόγω τεχνική θα πρέπει να είναι αξιόμαχη. Το ίδιο βεβαίως πράξαμε όταν συγκρίναμε αρχαία Ελλάδα με μεσαιωνική Ιαπωνία, ή τη μεσαιωνική Ιταλία με εγχειρίδια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου, κλπ. Εν ολίγοις, διυλίσαμε τα κοινά στοιχεία των πολεμικών τεχνών με παρόμοια τεχνοτροπία καθ’ όλη την ανθρώπινη ιστορία. Από αυτή την ανάλυση, αντλήσαμε πληροφορίες όχι μόνο για τις τεχνικές, αλλά και για την σωματική, συναισθηματική και νοητική προπονητική που χρησιμοποιούσαν οι διάφοροι λαοί ανά τους αιώνες, εντοπίζοντας και από εκεί, τα κοινά στοιχεία. Η προσπάθεια αυτή διήρκεσε ακριβώς είκοσι (20) χρόνια, από το 1983 έως το 2003, και αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία, μια και δεν είχε γίνει πρότερα από κανέναν άλλον ερευνητή.
Νους εστιν ο διακοσμών τε και πάντων αίτιος
Μετά από το «νοητικό» επίπεδο, ο ασκούμενος μπορεί να επιχειρήσει το πνευματικό επίπεδο. Σε αυτή την προσπάθεια, οι εμπειρίες του κάθε μαθητή είναι άκρως προσωπικές και ιδιαίτερες, καθώς επιχειρεί απλά με τη θέληση του και δια μέσου της συναισθηματικής και νοητικής ησυχίας, να αγγίξει αυτό το κομμάτι του Θείου που κρύβουμε όλοι μέσα μας. Στο Πάμμαχον, υπάρχει μόνο μια αρχή για αυτή την άσκηση, επαναλαμβανόμενη ξανά και ξανά στην Ιστορία της ανθρωπότητας, στη δύση και την ανατολή, και που ανακάλυψε ο συγγραφέας ως επιγραφή στις πόρτες Βυζαντινής ελληνορθοδόξου εκκλησίας στην Κρήτη: Νους εστιν ο διακοσμών τε και πάντων αίτιος.
Ακαδημία Ιστορικών Ευρωπαϊκών Πολεμικών Τεχνών 